Als er een provincie in Nederland is die mooie tradities heeft, dan is het wel Friesland zelf. Elk jaar, al vele jaren lang, vindt het Skûtsjesilen plaats. Geen gewone zeilwedstrijd, maar een watersportevenement met een speciaal vleugje extra cultuur, saamhorigheid en broederschap. Als Brabander werd ik uitgenodigd om hier te komen kijken, een beetje van de Friese cultuur op te snuiven. Ik kan je vertellen, dit is leuk, bijzonder en mooi om vanaf de zijlijn mee te maken. In dit artikel neem ik jullie mee op het avontuur dat Skûtsjesilen heet, en leer je alles over deze bijzonder mooie traditie.
Wat is Skûtsjesilen?
We springen meteen in het onderwerp met een uitleg over wat Skûtsjesilen precies is. We zouden het ingewikkeld kunnen uitleggen, maar dat laat ik liever over aan de echte professionals. Hier krijg je de korte en makkelijke versie.
Skûtsjesilen is eigenlijk een zeilwedstrijd. Dit gebeurt met een oud vrachtschip waarmee men zeilt. Het is een echte Friese watersport, vergelijkbaar met hoe Brabant en Limburg plat liggen tijdens carnaval, gebeurt dit ook in Friesland tijdens het Skûtsjesilen. Hele families en generaties komen hier samen en offeren maar al te graag hun vrije dagen hiervoor op.
Niet zomaar een zeilwedstrijd
Buiten het feit dat men veel passie toont, is het ook een levensstijl tijdens het Skûtsjesilen. Al maanden van tevoren vinden de voorbereidingen plaats, en is men bezig met alles wat met Skûtsjesilen te maken heeft. Dit heeft vooral te maken met het feit dat Skûtsjesilen niet zomaar een zeilwedstrijd is. Het lijkt zo eenvoudig, maar dat is het zeker niet. De wedstrijd heeft vele eigen regels, en het is ook niet helemaal zonder gevaar. Bovendien moet het weer erg gunstig zijn om het Skûtsjesilen zonder problemen te laten verlopen.
Een tip uit eigen ervaring voor een fijne overnachting in Friesland. Ik overnachte bij Camping de Stjelp en genoot in deze fijne glampingtent. Een goede uitvalsbasis als jij meerdere dagen bij Skûtsjesilen aanwezig wilt zijn.
Wanneer is het Skûtsjesilen?
Elk jaar vindt het Skûtsjesilen in Friesland plaats. Elke dag kun je het op een andere plek zien en heb je dus meerdere keren de kans om deze fantastische watersport met eigen ogen te aanschouwen.
Elk jaar in de zomer vindt het plaats. In 2024 is het van 3 t/m 16 augustus, elke dag (mits de windkracht goed genoeg is) vanaf 14.00 uur.
Wat is een Skûtsje?
Hierboven kon je het al een beetje lezen, maar het is eigenlijk een oud vrachtschip dat is omgetoverd tot een zeilschip. Een skûtsje is dus een traditioneel Fries zeilschip dat oorspronkelijk werd gebruikt voor vrachtvervoer op de binnenwateren van Friesland. Het woord “skûtsje” is afgeleid van het Friese woord “skûtsje”, wat “schuitje” of “vaartuig” betekent.
Een skûtsje is een platbodemzeilschip met een karakteristiek ontwerp dat perfect geschikt is voor het varen op ondiepe wateren, zoals de meren en kanalen in Friesland. Ze hebben een breed dek en een relatief platte bodem, waardoor ze gemakkelijk kunnen manoeuvreren in ondiep water.
Van turf vervoeren naar zeilwedstrijden
Vroeger, heel vroeger werden de skûtsjes gebruikt voor het vervoeren van turf, mest, zand en andere goederen. Helaas, want het zijn prachtige schepen, werden de skûtsjes vervangen door modernere vormen van transport, en veel skûtsjes werden niet meer gebruikt. Gelukkig zijn veel skûtsjes bewaard gebleven en worden ze nu gebruikt voor recreatieve doeleinden en zeilwedstrijden.
Hoe werkt het Skûtsjesilen?
Als je de wedstrijd van dichtbij meemaakt, wil je natuurlijk wel weten hoe het precies werkt. Zelf kreeg ik de complete uitleg over Skûtsjesilen op een schip, terwijl we naar de Skûtsjes keken die voorbij kwamen. Het horen van een echte kenner is geweldig, en in deze uitleg zal ik proberen het zo goed mogelijk over te brengen.
Skûtsjesilen is dus een zeilwedstrijd en omvat zowel een start als een finish. De wedstrijd bestaat uit verschillende zeilschepen, afkomstig uit diverse dorpen en regio’s in Friesland, zoals Drachten en Sneek. Verschillende Skûtsjeschippers en hun teams nemen deel aan de wedstrijd, die plaatsvindt op verschillende meren, zoals de Veenhoop, waar de wedstrijdbaan wordt uitgezet met boeien.
De wedstrijd begint aan de startlijn waar alle Skûtsjes zich verzamelen, waarna het startsignaal wordt gegeven. Tijdens de wedstrijd zijn tactische beslissingen, zeiltrim en goede manoeuvres rond de boeien van cruciaal belang. Vaak wordt een handicapsysteem toegepast, zodat verschillende typen Skûtsjes met elkaar kunnen concurreren. Tactiek en samenwerking binnen het team zijn essentieel voor het succes tijdens de race. Zoals bij elke wedstrijd eindigt de race wanneer alle Skûtsjes de finishlijn zijn gepasseerd.
De winnaar wordt bepaald op basis van de opgenomen tijd en het eventuele handicapsysteem. En de eenvoudigste en belangrijkste regel voor het winnen: wie snel is, wint.
De puntentelling
Bij elke wedstrijd kan er maar één winnaar zijn, en een gelijke stand proberen ze bij het Skûtsjesilen het liefst te voorkomen. Daarom hanteren ze een bijzondere puntentelling. Zo krijgt de winnaar 0,9 punt, nummer 2 krijgt 2 punten, en nummer 3 krijgt 3 punten. Degene met het minste aantal punten aan het einde van alle wedstrijden, heeft dus gewonnen. Dit 0,9 punt is bedoeld om zo min mogelijk kans op een gelijke stand te hebben.
Niet finishen
Daarnaast kun je ook nog extra strafpunten oplopen, en deze punten kunnen behoorlijk hoog zijn. Zo kun je 14 punten krijgen als je zonder bijzondere reden niet finisht. Ook kun je evenveel punten krijgen als het aantal gestarte skûtsjes wanneer je uitvalt door averij.
Alles draait om de wind
Want geen wind betekent geen Skûtsjesilen, maar te veel wind betekent ook geen Skûtsjesilen. Er moet dus een perfecte windkracht zijn die dag om het Skûtsjesilen te laten plaatsvinden. En laat het weer zich nou net niet sturen. Het zeilen draait echt om het spelen met de wind, en dit is allemaal afhankelijk van de natuur, die dus een eigen willetje heeft.
Combineer het Skûtsjesilen met een ritje op de e-scooter door de Leijen en leer Friesland van een andere kant kennen
Geluk bij een ongeluk
Even een stukje uit eigen ervaring. Ikzelf was aanwezig bij het Skûtsjesilen 2023. Ik stond op het aanmoedigingschip van Drachten en ik was helemaal klaar voor de wedstrijd. Wij wachtten met z’n allen af tot we de wedstrijd konden gaan bekijken. Tot op het laatste moment was het megaspannend of de wedstrijd op de Veenhoop zou doorgaan. Er stond namelijk een harde wind, en deze bleef helaas aanhouden. Een flinke windkracht 6 was echt te gevaarlijk voor een veilige wedstrijd. Dus werd de wedstrijd bij de Veenhoop afgelast.
Het gelukkige aspect was wel dat we de kans hadden om in gesprek te gaan met de bemanning en in het wedstrijdschip mochten kijken. Dit was erg interessant om te zien hoe hele families en vriendengroepen leven tijdens deze weken. De passie die ze uitspreken was geweldig, en je voelt je gelijk meer betrokken bij de passie die ze met zich dragen.
Ik maakte deze reis in samenwerking met Platform Gastvrij Smallingerland. Zoals je van Stripe Away gewend bent delen we altijd onze eigen mening en ervaringen.
